Buck Duke – Kẻ “sát hại” hơn 100 triệu người trên thế giới

Có vẻ như nó vô hại: trắng, dài 8 cm và rộng cỡ một ngón tay đứa trẻ, nhưng nó lại đang bị phỉ báng khắp thế giới. Ai là người đã phát minh ra thuốc lá và chịu trách nhiệm cho vô số cái chết mà thuốc lá đã gây ra? Bài viết dưới đây mang đến cho bạn đọc về kẻ đã “sát hại” 100 triệu người trên thế giới.

Bác sĩ phẫu thuật người Mỹ Alton Ochsner nhớ lại rằng khi ông còn là sinh viên y khoa vào năm 1919, cả lớp ông đã được triệu tập để quan sát một ca phẫu thuật gan của một bệnh nhân ung thư phổi. Thời đó, ung thư phổi là căn bệnh cực hiếm gặp và nhiều sinh viên họa hoằn lắm mới được tận mắt quan sát một trường hợp bệnh như thế.

Nhưng đến năm 2000, ước tính đã có khoảng 1,1 triệu người chết hàng năm vì ung thư phổi, khoảng 85% trong số các căn bệnh xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất: thuốc lá. Ông Robert Proctor từ Đại học Stanford (California, Mỹ) tuyên bố: “Thuốc lá là kẻ thù nguy hiểm nhất trong lịch sử văn minh nhân loại. Nó đã giết hại 100 triệu người trong thế kỷ 20”.

Ông Jordan Goodman, tác giả của cuốn sách “Thuốc lá trong lịch sử” nói rằng với cương vị là một sử gia, cho hay “trong lịch sử của thuốc lá, tôi tự tin để nói rằng James Buchanan Duke – tên gọi khác là Buck Duke – phải chịu trách nhiệm cho “hiện tượng thuốc lá” của thế kỷ 20″.

Buck Duke không những là người sáng tạo ra thuốc lá hiện đại mà ông còn là người đi tiên phong trong hệ thống tiếp thị và phân phối sản phẩm đã dẫn đến sự thành công trên mỗi lục địa. Năm 1880, ở tuổi 24, Buck Duke tham gia vào việc kinh doanh thuốc lá: thuốc lá cán sẵn.

Hai năm sau đó, Buck Duke đã nhìn ra cơ hội. Ông bắt đầu làm việc với một thợ cơ khí trẻ tên là James Bonsack, người đã tạo ra cỗ máy sản xuất thuốc lá. Buck Duke lập luận rằng người ta muốn hút những loại thuốc lá gọn gàng mà việc đó phải nhờ đến máy sản xuất thuốc lá.

Cỗ máy của James Bonsack đã tạo ra cuộc cách mạng trong ngành công nghiệp thuốc lá. Bằng cỗ máy mới, nhà máy của Buck Duke đã sản xuất ra tới 120.000 điếu thuốc lá/ngày, khoảng 1/5 nhu cầu hút thuốc lá tại Mỹ vào thời đó. Sử gia Jordan Goodman nói: “Vấn đề là Buck Duke đã sản xuất ra một lượng thuốc lá nhiều hơn khả năng ông có thể bán. Và Duke đã tìm cách để nắm bắt được thị trường này”.

Câu trả lời nằm trong quảng cáo và tiếp thị. Buck Duke đã tài trợ cho các cuộc đua, phát thuốc lá miễn phí tại các cuộc thi sắc đẹp và đặt quảng cáo thuốc lá lần đầu tiên trên các tạp chí. Chỉ tính riêng năm 1889, Buck Duke đã bỏ ra 800.000 USD tiền tiếp thị thuốc lá (khoảng 25 triệu USD tiền ngày nay). James Bonsack đã giữ lại bằng phát minh về cỗ máy của mình, nhưng nhờ có sự ủng hộ của Buck Duke trong việc phát triển nó, Bonsack đã giảm 30% tiền thuê máy cho Duke.

Chính lợi thế cạnh tranh này cùng với sự hợp tác của bộ đôi đã làm nên chìa khoá thành công đầu tiên của Buck  Duke. Điếu thuốc lá trông hiện đại và vệ sinh hơn. Nhưng mặc dù hút thuốc lá đã tăng gấp 4 lần tại Mỹ trong vòng 15 năm, đến năm 1900, thuốc lá vẫn là một thị trường thích hợp với cách hút hoặc nhai thông qua ống hút và xì gà. Buck Duke đã nhìn ra việc sử dụng thuốc lá ở những nơi công cộng như tại các nhà hàng.

Thuốc lá được liệt kê trong bách khoa thư dược phẩm cho mãi đến năm 1906 và được bác sĩ mô tả là căn nguyên của bệnh ho, cảm lạnh và bệnh lao (một căn bệnh mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ngày nay cho là có liên quan đến thuốc lá). Có một phong trào chống thuốc lá vào đầu thập niên 1900, dần dần nó được quan tâm với đạo đức hơn là sức khỏe.

Thuốc lá bị cấm hút ở 16 tiểu bang của Mỹ trong giữa năm 1890 và 1927. Trong thời gian đó, Buck Duke chuyển hướng sang các thị trường hải ngoại. Vào năm 1902, Duke thành lập Công ty Thuốc lá Anh Mỹ cùng với đối thủ xuyên Đại Tây Dương của ông là Imperial Tobacco. Hơn một thập kỷ trước khi có sự sáng tạo của Model T Ford, sản phẩm của Buck Duke đã mang tính phổ quát.

Nhu cầu thuốc lá tại các quốc gia đang phát triển vẫn tăng 3,4%/năm. WHO cảnh báo rằng nếu không có biện pháp phòng ngừa khả thi, 100 triệu người sẽ chết vì các căn bệnh liên quan đến thuốc lá trong vòng 30 năm tới, hơn cả bệnh AIDS, lao, tai nạn xe cộ và tự tử. Nhưng liệu chúng ta có đổ tất cả lỗi lầm cho Buck Duke hay không?  Ông Bob Durden, người viết tiểu sử về Buck Duke, quả quyết: “Tôi không muốn đổ lỗi cho Duke vì đã sản xuất và phân phối cho các nhu cầu sử dụng thuốc lá. Ông ấy (Buck Duke) đã làm việc rất chăm chỉ, ông ấy yêu thích công việc của mình”.

Những người không thích Buck Duke hãy nhìn nhận những công việc mà “cha đẻ thuốc lá hiện đại” đã làm lúc sinh thời. Duke đã trao tặng hơn 100 triệu USD cho Trường Cao đẳng Trinity ở Durham, Bắc Carolina (Mỹ), ngôi trường này sau đó đã đổi tên thành Đại học Duke vào năm 1924 nhằm vinh danh James Buchanan Duke và cha ông là Washington Duke, một Mạnh Thường Quân khác).

Nhưng nếu không có Buck Duke, liệu ngày hôm nay người Mỹ có nhai thuốc lá? Sử gia Jordan Goodman tin rằng thế giới đã không tránh khỏi việc hướng tới cơ giới hoá sản xuất thuốc lá. Cỗ máy của James Bonsack không phải là nguyên mẫu duy nhất mà nếu Buck Duke không nhanh chân đi trước thì một doanh nhân khác sẽ nhảy vào. Sử gia Goodman khẳng định: “Buck Duke vừa là anh hùng, vừa là nhân vật phản diện. Buck Duke đã khiến cho cả thế giới hút thuốc lá. Và thuốc lá lại trở thành hiểm họa của thế kỷ 20”