Sẵn sàng cho sự bất trắc

Dù muốn hay không, nhiều công ty đang hoạt động tốt vẫn cần một kế hoạch dự phòng bất trắc nếu tình hình kinh tế tồi tệ hơn nữa.

Họ mang theo những chiếc cặp đựng tài liệu chứ không phải các thiết bị hồi sức, nhưng nếu một nhóm tư vấn của AlixPartners bỗng dưng xuất hiện tại văn phòng của bạn, điều đó chẳng mấy khi là một tín hiệu tốt lành. Hơn hai thập kỷ qua, Alix đã giúp xoay chuyển tình thế cho các công ty rơi vào tình cảnh khó khăn, trong số đó, nhiều công ty đã ngấp nghé bờ vực phá sản.

Tuy nhiên, trong những tháng vừa rồi, Tổng giám đốc Fred Crawford AlixPartners lại gặp một nhóm khách hàng tiềm năng khác: các công ty đang làm ăn tốt nhưng lo ngại về cuộc khủng hoảng tín dụng và khả năng suy thoái kinh tế sâu hơn. “Họ chưa quen với việc sức cầu đột nhiên giảm mạnh, các khách hàng bị phá sản hoặc không đủ khả năng thanh toán”, Crawford nhận định và cho biết thêm “Một số công ty hoạt động tốt đang giật mình”.

Vì thế, hiện nay một số nhóm công tác của Alix đã thực hiện một loại hình dịch vụ mới: vạch ra các kế hoạch về “ngày đen tối” cho các công ty hiện làm ăn có lãi nhằm giúp họ đương đầu với khó khăn nếu nền kinh tế tiếp tục rơi tự do. “Chúng tôi hết sức khách quan”, Crawford nói. Và ông khuyên các nhà lãnh đạo công ty – vốn là những người lạc quan – ngưng kiếm tìm những “vệt sáng cuối trời” mà hãy tập trung vào viễn cảnh xấu nhất có thể xảy ra.

Các hình mẫu tiêu biểu về quản lý đã thay đổi trong bối cảnh nền kinh tế suy thoái. Giáo sư Jeffrey Sonnenfeld của Trường Quản lý thuộc Đại học Yale đã nêu ra hai trường hợp: Lou Gerstner, cựu Tổng giám đốc IBM và Anne Mulcahy, Tổng giám đốc đương nhiệm của Xerox. Hai nhà điều hành này đã cắt giảm hàng tỷ đô la trong cơ cấu chi tiêu của công ty trong khi vẫn cố gắng hết sức để duy trì nếp văn hóa doanh nghiệp. Theo Giáo sư Sonnenfeld: “Họ dường như cảm thấy hối tiếc về những động thái cứng rắn mà họ buộc phải tiến hành, song họ đã thực hiện điều đó với một tầm nhìn hết sức rõ ràng, hướng tới một mục tiêu chính xác”.

Trong thời điểm thuận lợi, các CEO giỏi nhất thường có khuynh hướng trở thành những người mà nhà tuyển dụng Steve Mader của tập đoàn Korn/Ferry International gọi là “nhà sáng tạo chiếc lược”. Đó là người rất giỏi lựa chọn các ý tưởng mới và đặt cược vào những người có khả năng chiến thắng nhiều nhất. Ngược lại, việc điều hành quản lý trong bối cảnh kinh tế suy thoái thì hầu như không được phép đặt cược, bởi nó ít đòi hỏi các ý tưởng lớn mà nhiều sự tập trung vào các tiểu tiết.

Vậy CEO nào có thể đáp ứng được nhiệm vụ đó? Theo Mader, những nhà lãnh đạo như John Thain, người đã chi 1,2 triệu đô la để cơ cấu lại Merrill Lynch hồi năm ngoái, chính là điển hình của một nhà lãnh đạo không phù hợp với thời kỳ khó khăn. Sonnenfeld thì coi Carly Fiorina, phụ trách công ty HP trong thời khủng hoảng tiền tệ châu Á và “trượt dốc, sa lầy vào các lựa chọn không có tính nhất quán và sai lầm về chiến lược” là CEO không được chuẩn bị để đối phó với suy thoái.

Cho dù ở bất cứ ngành nghề nào, các CEO cũng sẽ buộc phải tiến hành cắt giảm chi phí hơn nữa. Theo một khảo sát công bố giữa tháng 2/2009, 39% các chuyên gia kinh tế Mỹ dự báo sẽ có thêm những đợt cắt giảm việc làm “đáng kể” trong vòng sáu tháng tới. Việc này sẽ giúp giải quyết một số vấn đề nhưng cũng tạo ra bầu không khí lo âu, sợ hãi trong doanh nghiệp. Các CEO chẳng thể làm gì được nhiều để xoa dịu bớt nỗi hoảng sợ này. Nhưng nhà lãnh đạo khôn ngoan thường giúp nhân viên nhận thức được tình hình khó khăn: đi tới đi lui trong các hành lang, tổ chức các cuộc họp toàn thể, gửi thư điện tử cập nhật tình hình.

Cựu thống đốc và ứng cử viên tổng thống Mitt Romney, người chuyên giúp xoay chuyển tình thế doanh nghiệp hồi những năm 1980, cho biết: “Trong những lần giúp xoay chuyển tình thế mà tôi tham gia, tôi thấy việc để mọi người biết sự thật – mà đôi lúc cũng không đến nỗi nghiêm trọng như sự sợ hãi, là điều rất hữu ích”. Rommey nói thêm: “Tin đồn và nỗi sợ hãi có thể bị thổi phồng quá mức.

Một số CEO cố tỏ ra lạc quan bằng cách đánh giá cao các cơ hội lớn mà họ cho là kết quả của quá trình suy thoái – để có thể giành thị phần, thâu tóm hoặc lợi dụng các đối thủ đang bị suy yếu. Và trên thực tế, lịch sử từng ghi lại những câu chuyện về các công ty non trẻ hơn đã mọc rễ và đâm chồi trong những thời kỳ khó khăn. Hai nhà tư vấn Scott Anthony và Tim Huse của công ty Innosight cho biết, thực ra các hãng như Home Depot, Best Buy và Google đã đạt được những thành tựu lớn lao trong suốt ba kỳ suy thoái gần đây.

Các CEO cũng có thể đặt nền móng cho sự tăng trưởng bằng cách bảo vệ các khoản đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) then chốt ngay cả khi phải cắt giảm ngân sách. Hãng Apple, chẳng hạn, vẫn tiến hành R&D trong suốt cuộc khủng hoảng gần đây để tung ra các sản phẩm như iTunes và iPod. Chủ tịch tập đoàn Intel Craig Barrett cho rằng: “Công ty nào cắt giảm ngân sách cho nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới là công ty liều lĩnh”.

Nhưng ở mỗi ngành nghề khác nhau, lợi ích mà các công ty có thể mang lại khi tận dụng suy thoái là rất khác nhau. Do đối thủ bị sảy chân, một vài hãng sẽ phất lên một cách ngoạn mục từ khủng hoảng với sức mạnh được tăng cường như Best Buy và Bed Bath & Beyond chẳng hạn. Hai công ty này không cần phải làm gì khác ngoài việc “nhặt lấy” doanh số bán hàng lẽ ra đã thuộc về Circuit City và Linens ‘n Things – cả hai đã bị phá sản. Nhưng trong các lĩnh vực như công nghiệp ô tô, nơi mọi đối thủ đều đang phải chiến đấu vì sự sinh tồn thì có thể không có nhiều người thắng cuộc.

Đối với các hãng vẫn đang hy vọng tiếp tục thâu tóm được nhiều công ty khác thì cuộc khủng hoảng hiện nay là lực cản. Khủng hoảng đã tạo ra quan ngại rằng, họ đang mua phải những tài sản mà giá trị có thể còn giảm xuống nữa. Bài học chính ở đây là: dù ở đâu thì các nhà quản lý cũng nên sáng suốt lập kế hoạch cho những việc đang có chiều hướng xấu đi trước khi chúng trở nên tồi tệ hơn. Ngày nay, mỗi khi Fred Crawford và các đồng nghiệp tại AlixPartners đến gặp các công ty, họ thường đưa ra một thông điệp đơn giản: nếu bạn đã lên kế hoạch cho ngân sách năm 2009 với doanh số dự kiến giảm 5%, thì hãy thử tính lại trên cơ sở lợi nhuận giảm đến 15%.

Những tháng còn lại của năm 2009, theo Crawford nói, sẽ là khoảng thời gian đầy lo âu và bất ổn.