Văn hóa vốn bao giờ cũng là nền tảng quyết định của xã hội, rõ ràng bây giờ đang cần một nền văn hóa khác: một văn hóa cho sự phát triển mạnh mẽ, sâu sắc, toàn diện nhất cho từng cá nhân, từng cá nhân không phải chìm trong cộng đồng, mà tự mình thật mạnh, cho cộng đồng, đất nước mạnh.Những ngày này chúng ta nói nhiều về toàn cầu hóa và hội nhập, toàn cầu hóa như một tất yếu, và hội nhập như cách sống duy nhất trong điều tất yếu ấy. Tuy nhiên có điều cần làm rõ: bàn về văn hóa trong hội nhập với toàn cầu hóa, nhưng là toàn cầu hóa nào đây? Bởi đã có đến mấy cuộc toàn cầu hóa. Cuộc thứ nhất mà dân tộc chúng ta đã bỏ lỡ được thúc đẩy bằng sức mạnh cơ bắp, bắt đầu bằng việc Christopho Colombo vượt qua Đại Tây Dương, tìm thấy châu Mỹ, rồi liên tiếp những người khác đi được vòng quanh thế giới, chứng minh thực tế rằng quả thực trái đất là tròn, và bộc lộ đặc điểm đầu tiên và quan trọng nhất của toàn cầu hóa: xóa bỏ sự cô lập, lần ấy đưa các quốc gia, dù bất cứ ở đâu, cũng đều được và buộc phải gặp nhau, chắng còn nước nào có thể đóng cửa sống một mình. Các nước Phương Đông, từ ngàn đời trước tưởng trần gian này chỉ có mỗi thiên triều Trung Hoa với một số chư hầu bốn bên, nay bỗng giáp mặt với cả một thế giới mới, đến từ phương Tây, văn minh, hiện đại, hùng mạnh, đang hăng hái đi tìm thị trường. Nhật Bản đã giật mình, nhận ra sớm nhất, rõ nhất, sâu nhất tình thế mới chưa từng có đó, quyết tự thay đổi đất nước và dân tộc mình, hòa nhập với toàn cầu mới, bằng cách ra sức đi học, học quyết liệt, đến cùng, kết quả đã vượt lên, không chỉ sống sót mà còn trở thành cường quốc. Ta thì khác, tiếp tục nhắm mắt làm một thứ AQ, gọi cái thế giới mới đang ập đến kia là một lũ “Tây di”, tất toàn bọn man di mọi rợ như thiên triều Trung Hoa vẫn miệt thị gọi các rợ chung quanh, quay lưng lại với toàn cầu hóa, đóng cửa kín bưng, chẳng học ai, chẳng chơi với ai, tự hào tự đắc đầm mình mãi trong cái ao nhà đục ngầu của ta…
Vậy đó, bài học: toàn cầu hóa không phải là một lựa chọn, muốn hay không muốn, mà là một thực tế, do lịch sử tạo nên, tất yếu, phải nhập vào để tạo ra một bản lĩnh mới, đối đầu với thử thách mới để tự thay đổi mình và lớn lên, cùng sống và phát triển với thiên hạ, thế thôi, không có lựa chọn nào cả.
Toàn cầu hóa thứ hai, được thúc đẩy bằng sức mạnh cơ giới, không phải giữa các quốc gia nữa, mà là các tập đoàn đa quốc gia đến gặp nhau, đối mặt với nhau, để cùng cạnh tranh, tồn tại, phát triển, hay thua cuộc và biến mất. Cuộc chiến này diễn ra trong lúc ta đang bận bịu một nhiệm vụ quá cấp bách, một món nợ để lại từ sự lỡ cuộc tai hại hai trăm năm trước: cứu nước, cứu cho được nước đã, rồi mới nói đến chuyện hội nhập hay không, hội nhập thế nào…
Còn bây giờ tòan cầu hóa mà chúng ta đang nói đến, đang đối mặt, cần nhận ra, là tòan cầu hóa thứ ba, được thúc đẩy không phải làm bằng thứ đầu rơi máu chảy là sức mạnh cơ bắp, không ồn ào ầm ĩ là sức mạnh cơ giới, mà lặng tờ như không, cứ như vô hình vô ảnh, bởi nó diễn ra chủ yếu trên không trung: Internet. Trong cuốn sách mới của mình, cuốn Thế giới phẳng, Thomas Friedman chỉ ra rất cụ thể ngày bắt đầu chính thức cuộc thứ ba này: mồng 9 tháng 8 năm 1995, khi Netscape niêm yết trên thị trường chứng khóan, châm ngòi nổ cho cơn sốt dot.com, rồi cáp quang viễn thông tòan cầu, đẩy chi phí truyền dẫn âm thanh, dữ liệu và hình ảnh xuống gần bằng không, đột nhiên khiến cho nhiều người hơn ở khắp thế giới có thể kết nối với nhiều người khác nhau hơn bất kỳ thời kỳ nào từng có trước đây. Tức đặc điểm quan trọng nhất của tòan cầu mà ta đã nói đến trên kia – xóa bỏ mọi sự cô lập lần này đi xa và sâu hơn cả, triệt để hơn cả. Lần thứ nhất xóa sự cô lập của các tập đòan đa quốc gia. Lần này xóa đến sự cô lập của từng con người, từng cá nhân.
Tòan cầu hóa lần nào cũng vậy, gây ra những vấn đề văn hóa, làm chuyển động cơ bản về văn hóa, hoặc nói cách khác, làm thay đổi quan hệ giữa con người và con người trên thế giới. Nếu trong hai lần trước, con người biết đến nhau và quan hệ với nhau một cách gián tiếp thông qua trung gian của các quốc gia hay các tập đòan đa quốc gia, thì lần này nó tước hết các trung gian ấy đi, phơi từng cá nhân con người ra tòan thế giới, biến tòan thế giới thành một cái làng bé xíu – bé đúng bằng cái màn hình máy tính – và Friedman nói rằng từng cá nhân có thể và phải hỏi: Tôi hợp với cạnh tranh và các cơ hội tòan cầu ngày nay ở chỗ nào, làm sao tôi có thể tự mình cộng tác với những người khác một cách tòan cầu? Trong suốt lịch sử, chưa bao giờ đã tạo ra được một sự bình đẳng gần như triệt để đến thế, bình đẳng về cơ hội, và đương nhiên cũng là về cơ nguy.
Có người cho rằng Friedman đã nói quá, ông quá đề cao tác động của khoa học kỹ thuật mới. Thế giới còn lâu mới phẳng, sự cách biệt giữa con người với con người còn lâu mới vượt qua được các trung gian vẫn nặng nề, vướng víu lắm. Đúng là còn lâu. Nhưng ở đời, chủ yếu không phải là lâu hay mau, lâu đến bao nhiêu và mau bao nhiêu, vấn đề là xu thế, một xu thế như vậy, một khả năng thực tế như vậy đã được tạo ra, không gì có thể cản lại được nữa, đó là điều quan trọng nhất. Và vô cùng quan trọng là nhận ra được xu thế, để đừng bỏ lỡ bởi, như đã nói, bao giờ cũng vậy, cơ may đồng thời cũng là cơ nguy, cơ may cho ai nhận ra, chộp ấy được và tận dụng để vượt lên, và cơ nguy cho ai nhắm mắt, bỏ qua, để mình rơi tõm vào thất bại, chắc chắn sẽ rất thê thảm. Kinh nghiệm mấy trăm năm trước cũng chính là kinh nghiệm về việc nhận ra xu thế. Nhật sáng suốt nhận ra xu thế nên đã biến thách thức thành cơ may cực lớn cho dân tộc họ; ta vì không nhận ra xu thế nên đã để cho thách thức nhận chìm nghim vào cơ nguy. Cần đọc cuốn sách của Friedman theo cách như vậy.
Từ những điều trên, đối chiếu trở lại văn hóa vốn bao giờ cũng là nền tảng quyết định của xã hội, rõ ràng bây giờ đang cần một văn hóa khác: một văn hóa cho sự phát triển mạnh mẽ, sâu sắc, tòan diện nhất của từng cá nhân, từng cá nhân không phải chìm trong cộng đồng, mà tự mình thật mạnh, cho cộng đồng, đất nước mạnh. Một văn hóa trong đó từng cá nhân con người đủ sức cộng tác để cạnh tranh và cùng thắng (win-win) với những cá nhân con người khác ở mọi nơi trên tòan thế giới; từ đó mà tạo ra sức cạnh tranh mạnh của đất nước.
Theo Diendanquantri
